Masamın üzerinde bir fotoğraf. Başörtülü, yaşlı, acılı nineler teyzeler haminneler, ağlamaktan gözleri şişmiş, burunları kızarmış, tepeden tırnağa hüzün ve yas kesilmişler. Sokulmuşlar birbirlerine, uzatmışlar ellerini, önlerinden geçmekte olan cenaze aracına dokunmaya çalışıyorlar. Bir an için dünyanın herhangi bir yerinde çekilmiş olabilir izlenimi veriyor bu resim. Belki de buradan ya da yakından, öylesine tanıdık. Belki de bu yüzden yeniden bakma ihtiyacı duyuyorum tek tek fotoğraf karesinde görülen yaşlı kadınların yüzlerine. Tutup sorabilsem: Kime ağlıyorsunuz? Kimin ardından gözyaşı döktüğünüzü biliyor musunuz? Ardından feryad ettiğiniz, ulusal kahraman bildiğiniz ve ismini torunlarınıza verdiğiniz bu adamın sicilinde kaç masum Müslüman’ın kanı var? Bilmez misiniz bunu? Srebrenica’yı duymadınız mı? “Etnik temizlik” sözünü işitmediniz mi ömrü hayatınızda? Yoksa işitip de inanmadınız mı anlatılanlara, belgelenenlere? Yoksa.. böylesi bir toplu katliamın, savaşlarda kaçınılmaz, hatta gerekli olduğuna filan mı inanırsınız? Sahi nasıl açıklar, nasıl meşrulaştırırsınız Bosna katili diye bilinen bir adamın katliamlarını? Yoksa başkalarının kanının dökülmesi zerre kadar ilgilendirmez mi sizleri? Ne de olsa “başkaları” onlar diye...

Slobodan Miloseviç, 62 yaşında hücresinde ölü bulundu. Ölüm sebebi kalp krizi; ama kalp krizinin sebebi tartışmaya açık. Kimileri onun öldürüldüğüne inanırken, kimileri de intihar noktasına sürüklendiğini iddia etmekte. Avukatları bir süredir hücrede tutulmasına ititraz ediyorlar, gerekçe olarak da Miloseviç’in “intihar temayülünü” gösteriyorlardı. Ailesinde en yakın üç kişiyi intihar sonucu kaybetmişti ne de olsa çocukluğunda. Annesi de babası da amcası da benzer bir sonu seçmişlerdi. Bu yüzden bugün kimi Sırp milliyetçileri Miloseviç’in adım adım intihar noktasına itildiğine inanmakta. “Katili Lahey’dir” diye bağırıyorlar meydanlarda. Komplo teorileri bir kenara, taraftarlarının görmezden geldiği, ama tüm dünyanın boğazına yumru gibi oturan bir şey var: Adalet yerini bulamadan, hukuk sistemi işleyemeden, bu mahkemeyi yakından takip eden Boşnak aileler teselli bulamadan, velhasıl Miloseviç işlediği suçlardan dolayı yargılanmadan çekti gitti bu dünyadan. İşte bu, insanda derin bir haksızlık hissi uyandırıyor.

Beni esas ilgilendiren milliyetçiliğin gözlere çektiği kalın perde. Bugün Miloseviç’in ardından yas tutup intikam yeminleri edenler, onun izlediği etnik temizlik kampanyasından habersiz değiller elbet. Tam tersine bunu biliyor ve kâh açıktan kâh içten içe onaylıyorlar. Bugün meydanlarda Miloseviç’e ağlayan Sırp kadınlar, Bosna Savaşı boyunca binlerce Müslüman kadına tecavüz edildiğini, üstelik bunun “milliyetçi bir misyon” ile yapıldığını da biliyorlar elbet. Boşnak kadınların dünyaya getireceği bir sonraki nesli Sırplaştırma politikasının ne denli sistematik olduğunu da. İnsanın alçalabileceği en son nokta. Tecavüzü bir silah gibi kullandı Miloseviç’in askerleri. Erkekliklerini bir silah gibi kullandılar, verdikleri canla öldürmek için. Miloseviç o kadar ateşli bir milliyetçiydi ki, seçim kampanyalarında bir Sırp kralının kemiklerini çıkarıp dolaştırmıştı alanlarda. Bunları bilmez mi bugün üzerlerinde Miloseviç resimli tişörtlerle yas tutanlar?

Milliyetçilik körleştirir. Duyarsızlaştırır. Başkasının acısını hissetmemeye başlarsın; çünkü o insan senden değildir, “başkası”dır. Son tahlilde her türlü milliyetçi söylem “biz” ve “onlar” ayrımına dayanır. Milliyetçilik böler. İnsanı insandan uzaklaştırır, yabancılaştırır. Empati yeteneğini çekip alır bireyin elinden. Miloseviç’i kahraman ilan eden Sırpların, Boşnakların acısını hissedememesi bundandır. Masamın üzerindeki “Miloseviç’e ağlayan yaşlı kadınlar” fotoğrafında milliyetçiliğin zehirli efsunu saklıdır.

19.03.2006