Elif Şafak’ın İngilizce romanı, ‘çiftdillilik’ tartışması başlattı

Yayımladığı dört romanla geniş bir okur kitlesi oluşturan Elif Şafak ın son romanını İngilizce yazması, edebiyatta çiftdillilik kavramını gündeme getirdi. Şimdi edebiyat çevrelerinde, bir yazarın yalnızca anadilini kullanmak zorunda olup olmadığı tartışılıyor.

Genç yazar Elif Şafak ın İngilizce kaleme aldığı romanı, henüz yayımlanmadan edebiyat çevrelerinde tartışmaya yol açtı. Yaklaşık bir yıldır çalışmalarını Amerika da sürdüren yazarın kendisinden önce, kitabının haberi geldi Türkiye ye. Elif Şafak, Amerika da bulunduğu süre içinde "The Saint of Incipient Insanities" adlı İngilizce bir roman yazmıştı. Bir Türk yazarın kaleminden çıkan ilk İngilizce kitap olarak, Halide Edip in Sinekli Bakkal ı (Orjinal adı The Daughter of the Clown) hatırlanırken, Elif Şafak ın kitabı yeni bir tartışma başlatmakta gecikmedi: Bir yazar hangi koşullarda yabancı dilde yazabilirdi ve Elif Şafak ın İngilizce kitabı Türk edebiyatının mı, İngiliz/Amerikan edebiyatının mı ürünü sayılacaktı?

Böyle bir tartışma çıkabileceğini düşündüğünü söyleyen yazar, daha baştan cevabını hazırlamıştı aslında. Elif Şafak, her zaman için yaptığı işin herhangi bir sınıfa girmesini değil, mümkünse ‘arada, ârâfta, eşikte olmasını tercih ediyordu. Genç yazarlar arasında Türkçe’nin zenginliğinden en çok istifade eden yazar olmasına rağmen, son romanında İngilizce’yi tercih etmesinin görünüşteki sebebini, "Amerika da yaşamaya ve bu dili solumaya başlamam etkili oldu." diye açıklıyor Şafak. Ancak elbette daha derinlerde daha sağlam sebepleri var; küçüklüğünden beri ülkeler, kültürler ve diller arasında yaptığı yolculuklar gibi... Bu yolculuklar, onun kendini her yere aynı yakınlıkta ve aynı uzaklıkta görmesini sağlamış. Bu yüzden, "Türkçe yazmaya olan sevdam başka, Türkçe edebiyattan vazgeçmiş değilim. Yapmak istediğim, çiftdillilik; yoksa birini ötekinin yerine koymak değil.” diyor Elif Şafak.

Ancak bu gerekçelerin yeterli olmadığını düşünenler de var. Hilmi Yavuz, ne olursa olsun, bir yazarın yabancı bir dilde, kendini anadilindeki gibi rahat ve doğru ifade edemeyeceğini savunuyor. Küçük yaştan itibaren Fransız kültüründen beslenmeye başlayan Milan Kundera veya mecbur kaldığı için Almanca yazan Franz Kafka gibi yazarları ise bu değerlendirmenin dışında tutuyor. Yazar ve dilbilimci Tahsin Yücel ise ‘çiftdillilik konusunda hak veriyor Elif Şafak a, ancak yine de tamamen katıldığını söylemek zor. Yücel, "Her şeye karşın insan ikidilli hissedebilir kendisini. Ben de küçük yaştan itibaren Fransızca öğrendim ve işim gereği de Fransızca ile çok ilgilendim. Ama ikidilli görmem kendimi." diyor. Bazı bilimsel kitaplarını Fransızca yazıp daha sonra Türkçe’ye çevirdiğini belirten Yücel, edebi türdeki kitaplarını ise Türkçe’den başka bir dille yazmayı ‘aklından bile geçirmediğini söylüyor.

Ne Türk ne yabancı, ‘eşik’te bir roman

Romanın hangi edebiyata dahil olacağı konusu ise biraz daha karışık. Tahsin Yücel e göre, "Dil ve edebiyat bir kağıdın iki yüzü gibidir, birbirinden ayrılmaz." Bir romanı, yalnızca yazıldığı dilin edebiyat geleneği içinde değerlendirmenin mümkün olmayacağına dikkat çeken Yücel, ancak yabancı dilde yazılmış bir eserin, kendi anadilinin edebi ölçülerinin de dışında kalacağını söylüyor. Burada, Elif Şafak ın ‘eşikte durma fikrine paralel şekilde, "Ne yabancı edebiyat, ne kendi edebiyatı; ikisi arası bir şey olur herhalde." değerlendirmesinde bulunuyor Yücel.

Romanı Türkçe’ye çeviren Aslı Biçen ise kitap henüz yayımlanmadığı için yorumların dışında kalmayı tercih ediyor. "Kitap hangi edebiyata dahil olacaktır?" sorusunun cevabını eleştirmenlere bırakmayı tercih eden Biçen, çeviri konusunda konuşmayı da erken buluyor. Çünkü, bu kitaba özgü olmak üzere, iki aşamalı bir yöntem benimsenmiş. Aslı Biçen in yaptığı çeviri, daha sonra Elif Şafak tarafından gözden geçirilecek. Bu yüzden, "Yabancı bir yazarın kitabını çevirmiş olsaydım, çeviri ve üslupla ilgili soruları cevaplardım." diyor Biçen ve yazarın, söz diziminden kelime tercihlerine kadar her türlü değişikliği yapabileceğini hatırlatıyor.

Elif Şafak ın, 1997’de “Pinhan” ile başlayan roman serüveni, “Mahrem”, “Şehrin Aynaları” ve “Bit Palas” ile sürdü. Yazarın son kitabı "The Saint of Incipient Insanities"in mart ortasında Metis Yayınları ndan çıkması planlanıyor. Çevirisi devam eden kitabın Türkçede hangi adla yayınlanacağı ise henüz netlik kazanmadı.

Elif Tunca, Zaman, 29 Ocak 2004