Tempo Dergisi için, İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Infakto Grup tarafından yapılan ‘’Türkiye’de Milliyetçilik Araştırması’’nın sonuçları üzerine düzenlenen panelde, milliyetçi dalgalanmanın nedenleri ve geleceği üzerine Elif Şafak, Murat Belge, Güngör Uras ve Cüneyt Ülsever ilginç değerlendirmelerde bulundu.

Anketi değerlendiren yazar Elif Şafak, araştırma sonuçlarını milliyetçiliği sınıflandırarak yorumladı. Ünlü düşünür Cemil Meriç’in “O kadar seveceksin ki kelimeleri, kelimeler sana yetecek” sözlerinin ‘milliyetçilik’ söz konusu olduğunda yetersiz kalacağını belirten Şafak, “Sanıyorum bu konuya bakışımızda da kelimeler bize yetmeyecek. Çünkü milliyetçilik derken, birden çok milliyetçilikten söz etmek durumundayız. Ben dört ayrı milliyetçilik olduğunu düşünüyorum” dedi.

Elif Şafak sözünü ettiği, devam eden ve yükselen farklı milliyetçilikleri şu sözlerle tasnif etti: “Bana göre bu araştırmadan çıkan ilk milliyetçilik, hasbelkader milliyetçilik. Yani içine doğduğun kültürle aile ortamına ait değerleri içselleştirmekten kaynaklanan, en sade düzeyde ortaya çıkan milliyetçilik. Kendisine kader olan yolda giden milliyetçilik. Hasbelkader milliyetçilik, aslında hep vardı ve bu anlamda çok büyük bir değişiklik yok.

Bir mütereddit (tereddüt eden, çekingen, kararsız) milliyetçilikten söz edebiliriz. Bu milliyetçilik daha kaygan zeminde hareket ediyor. Hatta bir yanıyla oportünist de olduğunu söylemek mümkün. Devlete yaklaşımımızda ortaya çıkan bir milliyetçilik bu. Otorite karşısında farklı, hatta zıt tavırlar olarak ortaya çıkabilir. Hem AB yanlısı olup hem de uzun vadede AB’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne zarar vereceğini söyleyebilir. Mesela ‘Türkiye’nin yakın tarihinde hatırlanmak istemeyen olaylar olmuş mudur’ sorusuna 1915 Olayları değil de Menderes ve arkadaşlarının idamı şeklinde cevap verilmesi aslında yakın tarihe daha fazla önem verdiğimiz hatta ideolojik tarihi çok önemli gördüğümüz sonucu çıkıyor. Yani hafızaya ve toplumsal vicdana ideolojinin karıştığı ortaya çıkıyor. Bu iki milliyetçilik süreklilik arz ediyor.” 

Yazar Elif Şafak a göre yükselişe geçen milliyetçilik tipleri ise makus ve mağdur milliyetçilikler. Şafak bu tanımlarla ne kastettiğini ise şu ifadelerle anlattı: “Bu çalışmada gördüğüm üçüncü milliyetçilik, makus milliyetçilik. Makusu, baş aşağı olmuş anlamında kullanıyorum ve bence burada bir artış olduğu söylenebilir. Kırılganlık temasının makus milliyetçilik için çok önemli olduğunu düşünüyorum. Korkulardan çok beslenen bir milliyetçilik. Mesela çok basit şeylerle kültürünü kaybetmekten korkuyor. İki boyut da çok çarpıcı bir şekilde işliyor. Birçok aydının birçok şeyi burada söylemesine tepki duyulmuyor ama dışarıda söylemesi büyük tepki çekiyor. Batılıya söylerseniz, onun yaratacağı tepki çok farklı oluyor. Duymak istemeyeceğiniz sözleri söyleyenlerin de muhakkak bir dış bağlantısı olduğu söyleniyor. Mağrur milliyetçilik, son milliyetçilik biçimi bence ve ben esas kırılmanın burada yaşandığını düşünüyorum. Militarizmle kesiştiği nokta çok önemli. Hatta maço bir dille buluştuğu nokta çok önemli.”

Türkiye’de Milliyetçilik Araştırması, Tempo Dergisi, Sayı 958, 13 Nisan 2006