Elif Şafak, başarılı bir romancı, apolitik olmak gibi bir lüksümüz yok diyen genç bir düşünce insanı. Strasbourg doğumlu, bir diplomat çocuğu. Uluslararası İlişkiler eğitimi alan, yüksek lisansını Kadın Çalışmaları Bölümünde, doktorasını ise Siyaset Bilimi alanında tamamlayan Şafak ın "Bektaşi ve Mevlevi Düşüncesinde Kadınsılık-Döngüsellik" konulu yüksek lisans tezi Sosyal Bilimler Derneği nce ödüllendirilmiş bir tez.

Elif Şafak ın ilk romanı 1998 de yayınlanan ve Mevlana Büyük Ödülünü alan Pinhan. Sonra sırasıyla Şehrin Aynaları, Mahrem (2000 Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü), Bit Palas ve İngilizce olarak yazdığı, Aslı Biçen in Türkçe ye çevirdiği Araf geldi. 2004 de, ABD nin önde gelen yayınevlerinden Farrar, Straus & Giroux tarafından da yayımlanan roman, bir Türk yazar İngilizce roman yazabilir mi, yazmalı mıdır, tartışmalarına yol açtı. Romanlarında geçmiş, tarih, yalnızlık, yabancılık, ötekilik, varlık-hiçlik, çok kültürlülük ve araf da kalmak gibi olguları işledi. Geçen yıl çıkan Med-Cezir de ise kadınlık, kimlik, kültürel bölünme, dil ve edebiyat konulu yazılarını bir araya getirdi.

Üç süredir ABD de yaşayan Elif Şafak, Michigan Üniversitesi nin ardından halen öğretim üyesi olarak görev aldığı Arizona Üniversitesi nde Yakın Doğu Araştırmaları bölümünde çalışıyor. Avrupa ve ABD de gazete ve dergilerinde de yazan, kitapları çeşitli dillere çevrilen Şafak önümüzdeki aylarda Bahçeşehir Üniversitesi nde de derslere girecek.

Geçen yıl gazeteci Eyüp Can ile evlenen Elif Şafak ın İngilizce yazdığı yeni romanı Baba ve Piç Mart ayı içinde önce Türkiye de sonra Penguen Yayınları nca Amerika da yayınlanacak.

* * *

Üç yıldır Arizona Üniversitesinde Yakın Doğu Araştırmaları bölümünde çalışıyorsunuz. Ne tür çalışmalar yapılıyor orada?

İsrail, Lübnan, Suriye, Irak, İran ve Türkiye yi kapsayan coğrafya içinde hem tek tek ülkelerin kültürlerini, tarihlerini inceleyen, hem de bir bütün olarak Doğu-Batı sorunsalını kendine dert edinen bir literatür üretiliyor. 11 Eylül den sonra çok önemsenen çalışmalar bunlar. Washington merkezli Ortadoğu çalışmaları yapan think-tanklar var ama onların çoğu hükümete çalışıyorlar. Üniversitede ise entellektüel ve bağımsız sesler var.

Amerikalı entellektüeller Türkiye yi ve Ortadoğu da olup bitenleri, toplumları, eğilimleri doğru ve sağlıklı okuyabiliyor mu?

Maalesef çok ciddi bir sığlık sözkonusu. Türkiye nin kaybı araf da bir ülke olması. Mesela İran la daha çok ilgileniyorlar çünkü potansiyel bir tehdit olarak algılıyorlar. Ortadoğu yla ilgili çok fazla genelleme var. En çok sancısını çektiğim de o. Bir kimlik yaftası var ve önden yürüyor. Neyi nasıl söylediğine bakılmıyor, nüanslar eriyip gidiyor. Ve bu kutuplaşmış dünyada giderek hız kazanıyor. Amerika daki muhafazakar medya, Paris teki isyanları, Avustralya daki ayaklanmaları medeniyetler çatışması tezinin doğrulanması olarak okuyor ve sadistçe bir mutlulukla veriyor. Gördünüz mü ey fazla liberal Avrupalılar, biz size İslam ın terör olduğunu söylemiştik. Dinlemediniz buyurun başınıza belayı diye.

AMERİKALI ENTELEKTÜELLER KÜSKÜN

Peki akademik, entellektüel çalışmaların o bakışı değiştirmeye, Amerikan dış politikasını etkilemeye gücü var mı, yeter mi?

Hükümeti, tamamen bir parti politikasını değiştirmeye güçleri yetmez ama öğrencilerin kafasına bir takım soru tohumları atmak anlamında çok önemli bir işlevleri var. Şu da var bir yandan: Amerikan entelijansiyasında bir küskünlük var. Amerika da 60 sonlarında 70ler boyunca muhalif akademik seslerin toplumu nasıl değiştirebilirim, teoriyle pratiği nasıl harmanlayabilirim gibi bir derdi vardı. Şimdi ise bu kadar sığ bir hükümete oy veren bir toplumla benim işim olamaz, lanet olsun diyerek kozasına çekilen entellektüel gruplar var. Kampüsler toplumla bağları kopmuş, içe kapalı, yalıtılmış kavanozlar. Sistemle barışık olmayan sesler o kavanozlar içinde toplanıyorlar. Bu çok düşündürücü. Amerika nın genelini de yaralayan bir durum.

Küskün de olsalar, bu muhalefet, Amerika da bir tek Amerika olmadığını gösteriyor.

Elbette, Amerika da birbiriyle çatışan iki Amerika var. Neo-con muhafazakar söylem ve onun dış politikası dünyaya bu kadar zarar veriyor olsa da, bu duruma son derece eleştirel yaklaşan başka bir kanat daha var Amerika da. O sesi duymak lazım. Amerika nasıl Ortadoğu yu genelliyorsa, biz de, keza Avrupalılar da, zaman zaman aynı kolaycılıkla Amerika yı genelliyoruz.

AMERİKA YI ÇOK CİDDİ İDEOLOJİK ÇATIŞMALAR BEKLİYOR

Amerika 11 eylül sonrası politikasıyla dünya kamuoyunun hışmını üzerine çekti. Kendi içinde de ciddi bir muhalefet var. Nasıl görüyorsunuz, ABD ideolojik olarak çatırdıyor mu?

Amerika yı ciddi ideolojik çatışmalar bekliyor. Irak büyük bir turnusol kağıdı oldu. Kimse hazır değildi Irak a ve kimse bu kadar ciddi bir hata yapıldığını bilmiyordu. Bugün Irak tan İkinci Vietnam diye söz ediliyor. Ki Vietnam hala dinmemiş, kuşakları birbirinden kopartan bir travma Amerika toplumu için. Medeniyetler çatışması diye bir şey yok bence. Her ülkenin kendi içindeki farklı fikirler var ve bunların çatışmasını 11 Eylül billurlaştırdı.

Irak işgali ne gibi yeni tartışmaları başlattı?

Göçmen politikalarını sorgulamaya yöneltti, sisteme sadık olan ve olmayan lar gibi bir ayrım bile şekillendi. Mesela Latin kikenli göçmenler Irak işgalini ve genelde Cumhuriyetçi partiyi daha çok destekledikleri için daha makbuller. Oysa siyah kesimle hükümet arasında ciddi bir erozyon var. Bu durum New Orleans taki kasırgayla daha da açığa çıktı.

Ya sosyal alanda?

Yoksulluk saklı bir şey Amerika da. Reagan döneminde ve öncesinde bir insan yeterince para kazanamıyorsa yeterince iyi çalışmıyordur anlayışı hakimdi. Şimdi üç vardiya çalışan biri de yoksulluk sınırında yaşabiliyor, birikim yapamıyor. Sosyal sigorta sistemi çok sınırlı. Hastalanmaman gerekiyor, hastalanırsan bütün birikimini veriyorsun. Amerika bu sosyal gerçekle yüzleşmeye başlıyor.

Bunlar eleştirdiğimiz yanları. İyi yanı, düşünce suç değil. Göçmen toplumu olduğu için kimlikler akışkan. Çok sesliliği içine sindirmiş, aynı zamanda çok dindar bir toplum. Dini semboller kamusal alanda dolaşımda. Bu biz Türkler için çok şaşırtıcı. Dikkat çeken diğer bir şey Amerika dan Kanada ya göçler hızlandı. Irak a müdahale döneminde Kanada büyükelçiliğinin web sitesini ziyaret edenlerin sayısında 4-5 misli bir artış olmuş.

AMERİKA ARTIK GİDEMEYENLERİN ÜLKESİ

Gidilmek istenen ülke konumundan gidemeyenlerin ülkesi haline dönüştü yani Amerika.

Kısmen. Bazı liberal sol akademisyenler küskün. Sempozyumlarda sürekli şikayet ediyorlar. Kendilerini müthiş yalnız ve yabancı hissediyorlar. Ama tabi bu ABDyi terk etme anlamına gelmiyor, içeriden eleştiri güç kazanıyor anlamında.

Avrupa hem farklı kültürden insanlardan oluşan yeni bir toplum oluşturmaya, tek devlet olmaya çalışıyor. Hem de farklı dinden, kültürden olan bir devleti içine alıp almamak konusunda kararsız ve isteksiz davranıyor. Paris örneğinde olduğu gibi kendi içindeki yabancı ları da bünyesine entegre edemiyor. AB nin geleceği ne?

Amerika daki fikirsel çatışma Avrupa da da yaşanıyor ve daha da yaşanacak. Avrupa da kimlik tartışmalarına, çatışmalarına hazır değil. Özgürlükçü, fikren açık, sorgulayan, asla milliyetçi değilim diyen entelektüeller bile Türkiye söz konusu olduğunda ama o Müslüman bir ülke diyebiliyorlar. Hiç beklemediğin yerden önyargılarla karşılaşabiliyorsun. Avrupa da kimlik çatışmaları patlak verecek. Benim korkum bunun biz dinler çatışması olacak demiştik diyenlerin işine yaraması. O anlamda Avrupa daki kozmopolit seslerle Türkiye deki kozmopolit seslerin daha çok iş birliği yapması ve seslerini duyurması gerek.

ÖNGÖRÜLERİM İYİMSER DEĞİL

Bunlar yerel tartışmalar çatışmalar gibi görünse de küresel bir dünya, yaşadığımız. Ve yeniden şekilleniyor. Siyaset, kültür, insan değişiyor. Duyduğumuz çatırtı biraz da bunun, kabuk değiştiren dünyanın çatırtısı sanki. Yeni çağda dünya nasıl bir dünya olacak? Öngörüde bulunabilir misiniz?

İyimser değil benim öngörülerim. Ciddi bir kutuplaşmaya doğru gidiyor dünya. Türkiye üzerinde konuşursak benim için iki şey önemli. Birincisi, Türkiye de toplumsal dönüşümün içerden gelmesi gerektiğine inanıyorum. Biz her türlü sosyal itkinin yukarıdan dayatılmasına alışığız ama demokratikleşmenin mümkün mertebe kolektif bir çalışmayla sivil topluma yayılarak, ideolojik kampları aşarak gelmesi gerektiğine inanıyorum. İkincisi bu toplumsal dönüşüm aynı zamanda milliyetçiliği sorgulayan bir dönüşümle el ele gitmek durumunda. Küreselleşme dinamikleri hızlanırken, yüzyılın başındaki tanımıyla içe kapalı ulus-devlet modeliyle düşünemeyiz.

Türkiye artık tabu konularını konuşabiliyor, toplum merak eden sorgulayan bir topluma evriliyor. Kutuplaşmalar azalıyor, ortak değerlerde buluşulabiliyor, derken öyle bir şey oluyor ki aslında her şey yerli yerinde. Hiçbir şey değişmemiş. Bu neyin işareti?

Türkiye çok hızlı değişebilen ender ülkelerden biri. İnanılmaz bir dinamizmi var. Fakat ironik olan şu: Değişim ne kadar hızlı olursa, yarattığı panik de o kadar büyük oluyor. Kamusal alanda bir tabuyu devirdiğin zaman bundan rahatsız olan bir devlet erkanı, bir siyasi ve kültürel elit de sana o hızla saldırabiliyor. Bütün bunlara bakıp da bir şey değişmiyor zannedilmemeli. Tam tersine, bir şeyler değiştiği için böyle bir karşı tepki geliyor.

Medyada da bir yakınlaşma, ortak paydalarda buluşma gayreti var. Daha önce aynı mecrada bir arada olmayacağını düşündüğünüz isimler aynı gazetede yazabiliyorlar. Siz de farklı mecralarda yazıyorsunuz. Bunu sağlayan neydi ve bu neyi sağlayacak?

Çok heyecan verici bir dönem var önümüzde. Şimdiye kadar kendimizi hep bir ikileme hapsettik. Batılı olabilmemiz için Doğulu yanlarımızdan arınmamız gerektiğini zannettik. Bu müthiş bir travma ve kendi içimizde bir sahtelik yarattı. Türk modernleşmesi geleceğe odaklanmış, geçmişle bağlarını kopartmış hafızasız bir modernleşme. Bence en büyük sıkıntı orada. Her kuşak sıfırdan başlıyorsa bu bir toplum için çok ciddi bir zaman kaybı. Tarihimizi 1923 le, ya da Atatürk ün Samsun a çıktığı 1919 la başlattık. Ama tarih çok daha köklü. Bunu görmek lazım. Öte yandan tek tip bir modernleşme yok. Farklı modernleşme modelleri var. Bu açıdan Türkiye de kendi modernleşme modelini arıyor. Türkiye Batılılaşma sürecini yüzyıllardır hızlı bir ivmeyle sürdürdü ama Belçika ya da Fransa gibi bir ülke de değil. Hiçbir zaman olmayacak, olması da gerekmiyor. Yani Batılı bir ülke ama bünyesinde Doğulu, İslami bir çok unsuru da taşıyor. Dolasıyla ile tam bir sentez ülkesi. Tam da bu yüzden özel ve güçlü. Biz bunu bir zaaf değil de bir zenginlik olarak görürsek tabi.

SAĞLIKLI TARTIŞAMIYORUZ

Çok kültürlülük, melezlik, yabancılaşma, ötekilik, bireyleşme çalışma alanlarınız. Üst kimlik alt kimlik meselesi de Türkiye nin yeni tartışma konusu. Tartışmalar sağlıklı yürüyor mu sizce?

Yürümüyor, çünkü biz bu işin acemisiyiz. Ama bu dönem de geçecek. Biz çok uluslu, çok dinli, çok dilli kozmopolit heterojen bir imparatorluk yapısını geride bıraktık. Sınıfsız, imtiyazsız bir kütle olduğunu zanneden bir söyleme geçtik. Şimdi üçüncü aşamadayız. Kütle değiliz. Yekpare değiliz. Resimdeki çoğulluğu görmek ve bundan gocunmamak lazım. Azınlık kelimesiyle tanışmamız ve barışmamız zaman alacak. Bu Aleviler Kürtler Ermeniler... tüm farklılıklar için böyle. Egemen ideoloji azınlıklardan hep sadakat bekledi. Kendisine ne kadar sadık olursa o kadar sevdi. Eleştiriye tahammülü olmayan bir egemen elit var. Bu kalıbın da kırılması gerek.

AYNILAŞMA SÜRECİ KAYGI VERİCİ

Sivil toplum örgütleri seslerini yükseltiyor ama oralarda bile bir süre sonra kitleselleşme, aynılaşma, silikleşme yaşanabiliyor. Her topluluk, cemaat yapısı bireyi değil grubu önceliyor. Bir şeyi kazanırken aslında bir şeyi de kaybediyoruz sanki.

En kaygı verici olan bu aynılaşma süreci. Biz bireyselleşmeyi seven bir toplum değiliz. Solcusu da sevmez, sağcısı da sevmez. Adacıklara ayrılmış bir toplumuz. Mesela sivil toplum Medine vesikası tartışmalarında soldan ve sağdan erkek aydınlar bir araya gelmeyi, birlikte bir şeyler yapmayı, hegemonyayı sorgulamayı başardılar ama kadın aydınlar bunu başaramadı. Bu çok ilginçtir. Kemalist, feminist, sosyalist ve İslamcı muhafazakar kesimin kadınları aynı masa etrafında buluşmayı başaramadı.

Neden?

Maalesef kadınlar arasındaki ideolojik çatışmanın daha çetin yaşandığını düşünüyorum. Hayata geçirilememiş bir potansiyel var oysa. Üniversite içinde siyaset bilimi, sosyoloji, uluslararası ilişkiler gibi alanlarındaki Kemalist kadın öğretim üyelerinin son derece ciddi tabuları olduğuna pek çok kez tanık oldum. İlericiyim diyen ama kabuğu biraz kazıdığınızda altından son derece muhafazakar, kendinden başkasına yaşam alanı tanımayan, elitist, tepeden bakan bir kadın akademisyen kümesi var Türkiye de.

Muhafazakar kadın entelektüeller hep türban konusuna sıkıştırılıyor. Gençler de yeni bir şekillenme de var.

Genç kuşak türbanlılar çok ciddi bir sıkışmışlık yaşıyor. Bir yandan devlet, devlet eliti hor görüyor, ötekileştiriyor; bir yandan da kendi cemaatleri içindeki cinsiyet kalıpları ve cinsiyet ideolojisi haklarını teslim etmiyor. Dolayısıyla iki taraftan da sıkıştırılmış, seslerini iyi duyuramayan bir kesim var. Çok okuyan, sorgulayan ama sorguladıklarını aynı oranda kamusal alana taşıyamayan bir genç kadınlar kümesi var orada. Onların hikayeleri henüz işitilmedi.

Çünkü herkes ya türban yasağıyla ya da türbanlı kadının ne giydiğiyle ilgileniyor.

Modernleşme sürecimiz kadın bedeni ve giyimi üzerine odaklı. Etek boyu, başını örtüp örtmediği, makyaj yapıp yapmadığının politik açılımları var. Bu solcusu için de böyle, sağcısı için de. Adam o yüzden çıkıp türbanı Cumhurbaşkanlığı Köşküne nasıl yakıştırabilirsiniz diye sorabiliyor. Niye yakışmıyor? Buna niye bu kadar odaklanıyorsun? Tamamen imaj üzerine kurulu bir batılılaşma serüvenimiz var.

SADECE KİTABA BAKILACAKSA NOBEL ALMAK İSTERİM

Bir dönem Erovizyon Şarkı yarışması toplum olarak kazanmayı çok istediğimiz bir şeydi. Sertap Erener le birinci olduk rahatladık. Kendimizi dünyaya ispatladık. Şimdi ise Erovizyon histerisinin yerini Nobel Edebiyat Ödülü almış gibi görünüyor. Bir Türk yazarın Nobel alması ne anlama geliyor?

Erovizyon örneği Avrupalılığını ispatlama çabası olarak çok anlamlı bence. Diplomat bir annenin çocuğu olarak yetiştiğim için yurtdışında Türk diplomatlar arasında da bunun nasıl algılandığını yakından görme imkanım oldu. Diyelim ki bir resepsiyon var filanca konsoloslukta. Almanya dasın. Almanya da çok iyi Türk müzisyenler olmasına rağmen Türkiye den bir soprano getirtiliyor ve Alman konuklara Almanca aryalar söyleniyor. Yapmak istediğimiz şey Batılılara ne kadar Batılı olduğumuzu ispat etmek. Devamlı takdir edilmek sevilmek isteyen, sevilmedikçe de huysuzlaşan ama en başta kendini sevmeyen bir çocuk gibiyiz. Bunun en çarpıcı örneklerinden bir Opera şarkısı i,le katılmamızdı Erovizyona. Nobel i de biraz böyle yaşıyoruz. Nobel değil aslında derdimiz. Dışarıdan onaylanmak peşindeyiz.

Her sene Orhan Pamuk ve Yaşar Kemal in adı geçer Nobel edebiyat ödülü için. Ama artık sizin adınızı ananlar da var. Almak ister misiniz?

Türkiye de Nobel tartışması son derece sığ yaşanıyor. Nobel bir ömür boyu birikime verilir. Bu yüzden uzun vadede elbette isterim böyle bir şey, istemem diyen yazarın dürüst olduğuna da inanmam. Ama beni kaygılandıran şu: Batıdaki edebiyat çevrelerinin de bazı bazı bir ikiyüzlülüğü var. Doğulu edebiyatçılar söz konusu olduğunda kimlik politikalarına göre karar veriyorlar. Oysa inemli olan üretilen edebiyatın kalitesidir. Ben istiyorum ki kitabım, kitaplar konuşulsun. Yazının bir sürekliliği, bütünlüğü, bir ahlakı olsun. Kitaplar önden yürüyecekse o zaman ödüllendirilmek içime siner ama kimlik politikaları önden yürüyecek ve bize bu sebepten ötürü hoş bakılacaksa, içime sinmez. Batı toplumsal değişimin tabandan geldiği bir Türkiye mi istiyor yoksa o değişimin içinden ayıklayıp seçtikleri birkaç isim üzerinden kimlik politikalarını tazelemek ve bunun için de şahıslara odaklanmak mı istiyor. Ödül konusunda buna dikkat etmek gerektiğini düşünüyorum.

Orhan Pamuk un nasıl bir romancı olduğunu düşünüyorsunuz?

İşini ciddiye alarak layıkıyla yapan herkes gibi Orhan Pamuk un da yazıya olan tutkusuna ve adanmışlığına saygı duyuyorum.

Nobel alabilecek güçte mi?

Bunu bilmiyorum çünkü Nobel ödülünün kendi serüvenine bakmak lazım.

Güdülen kimlik siyaseti yüzünden mi?

Kimlik siyaseti hepimizi ilgilendiren bir konu. Bu son tartışmalarda beni kaygılandıran, 301. madde tartışmalarının tek bir isim üzerine odaklanmış olması. Oysa bu hepimizi ilgilendiren yapısal bir sorun.

ROMANLAR DARI DEĞİL BİZ DE BİR AVUÇ TAVUK DEĞİLİZ

2005 te rekor sayıda roman basıldı. Kadın ve tarih en popüler konulardı. Siz bu durumu nasıl görüyorsunuz?

Basılan roman sayısındaki artıştan bazıları rahatsız ama ben rahatsız olmuyorum. Adeta kıt kaynakları paylaşamayan bir haleti ruhiye ile davranmamak lazım. Bu bir avuç darı değil, biz de birbirinden yem aşıran tavuk değiliz. Roman sayısının artması da pazarın genişlemesi de iyi bir şey. Çıkan kitaplardan kaçı derinlikli kitaptır o ayrı bir tartışma konusu ama uyduruk ve kifayetsiz olanlar zaten zamanla elenir. Roman öyle bir yazın türü ki aşkın, tutkun, bağlılığın yoksa götüremezsin. Bu konuda beni üzen birbirinin başarısını çekemeyen edebiyatçılar. Biri bir roman çıkardığı zaman sanki kendi cebinden bir şey eksilmiş gibi davrananlar. Böyle bir refleksimiz var. Türk entelijansiyası birbirine karşı çok hoyrat. Önce hırpalıyor, hırpalıyor, hala ayakta kalıyorsan, yaşlandığında ödüllendiriyor. Bu sistemden çeken de bu defa kendine yapılanı bir başkasına yapıyor.

Türkiye de siyaset kadınları ile kadın siyaseti bir şekilde birbiriyle örtüşüyor. Kadınların sivil hayattaki talepleri nasıl bir süzgeçten geçiyor ki, mecliste farklılaşıp yine ataerkil ve devletçi bakışa bürünebiliyor?

Çok düşündürücü bir soru bu. Kadın politikacıların, kadın akademisyenlerin, kadın yazarların diğer kadınlara karşı çok daha acımasız olduklarına şahit olmuşuzdur. Çiller Başbakan olduğunda bazı köşe yazarları ilk defa kadın hem de sarışın bir başbakanımız var. İmajımızı düzeltir diye ne kadar mutlu olmuştu. Bir insanın kadın olması illa da cinsiyet ideolojisini sorguladığı anlamına gelmiyor. Kadın siyasetçi kendini erkekleştiriyor. Bu biraz Kemalizm den, devlet feminizminden kalan bir gelenek.

BİR TÜRLÜ KADIN OLAMIYORUZ

Kadınlara nasıl hitap edeceği konusunda da bir şaşkınlık yaşıyor bu toplum. Gençler arasında hatun lafı çok kullanılıyor mesela. Bir de bayan ve hanım var. Nedir bu hitap sorunu? Niye kadına kadın diyemiyoruz biz?

Kadın kelimesini hazmedememiş bir toplumuz çünkü. Kadın dersen sanki aşağılamış olacaksın. Kadın kelimesini bu kadar hazmedememiş olmamız da cinselliği hazmedememiş olmamızdan kaynaklanıyor. Mesela muhafazakar söylemde bayan örgütleri , hanımlar kolları gibi kullanımlar var. Kadınlar ya kız oluyor, ya hanım , ya da bacı . Bir türlü kadın olamıyorlar.

Zeki, düşünen, üreten, güçlü kadın erkekleri korkutur, denir.

Türkiye de bir çok erkek düşünen üreten kadını hazmedemiyor. Erkek başat olsun, kadın iki adım geriden gelsin istiyorlar. Üstelik üreten düşünen sorgulayan kadını entelijansiya içindeki, iyi eğitimli, açık fikirli zannettiğin erkek bile özel hayatında hazmedemiyor.

EVLİLİĞİM İYİ GİDİYOR

Daha önce Annelerinin kızları, babalarının kızlarının aksine bir adamın eşi olmakta zorlanır demiştiniz. Şimdi evlisiniz. Evlilik nasıl gidiyor? Elif Şafak olarak Eyüp Can ın eşi olmaya alıştınız mı?

Maalesef toplum olarak sevgilerimizi de tahakküm şeklinde ortaya koyuyoruz. Sanki eşlerimiz mülkiyetimiz altında. Etrafını kuşatıyorsun sevdiğinin, üstüne de kapıyı kilitliyorsun. Bu beni çok ürkütür. O yüzden uzun zaman evliliğe önyargıyla yaklaştım. İnsan ilişkilerinde tahakkümü sevmiyorum. Aşkta hiç sevmiyorum. Tahakküm yoksa, ne kadar özgür bırakılırsan, aslında o kadar bağlanıyorsun. Gitmene ne kadar izin verilirse, sen o kadar geri dönüyorsun. O esneklik önemli. İki farklı birey olduğunuzu kabul ve teslim etmek önemli. İkizleşmek zorunda değilsin. Bizim Eyup ile kurduğumuz yapı böyle bir yapı. Kuşatılmışlık yok. O yüzden evliliğimiz gayet iyi gidiyor.

BENDEN İYİ BİR ANNE OLUR MU EMİN DEĞİLİM

Peki ya annelik? Anne olma düşüncesine hazır mısınız, yakın mısınız?

Böyle bir mecburiyet hissetmiyorum. Yazıyla olan ilişkimi baltalamasından ürküyorum ve benden iyi bir anne olur mu ondan da emin değilim. Ama iyi bir üvey anne olabileceğimi düşünüyorum. İlla kendi kanımdan kendi genlerimden gelsin gibi bir gen fetişizmim yok. Pekala başka ülkede dünyaya gelmiş, başka bir milletten çocuğu da çocuğum olarak hissedebileceğimi düşünüyorum. Bunu bana düşündürten anlar oldu. O verilerden yola çıkarak evlatlık edinmeyi çok arzu ediyorum.

Eşiniz, Eyüp Can ne diyor buna?

Saygı duyuyor. Annelik kesinlikle kapattığım bir kapı değil. Ama bence her kadın yazar böyle bir ikilem yaşıyor. Erkek yazarların bilmediği bir süreç bu, çocuğun yazıya rakip olabileceğinden endişe ediyorsun. Herkes bu ikilemi bu keskinlikte yaşıyor mu bilmiyorum ama ben yaşıyorum. O yüzden hazmı çok kolay, kendi içimde henüz çözebildiğim sorular değil bunlar.

BABA VE PİÇ MART AYINDA ÇIKIYOR

Yeni roman Baba ve Piç ne zaman çıkacak? Ne anlatıyorsunuz bu defa?

Baba ve Piç Mart başında çıkacak. Önce Türkiye de, sonra da Amerika da büyük bir yayınevinden, Penguen den çıkacak. Amerika dan evvel Türkiye de çıkmasını arzu ettim. Son derece sivri dilli bir roman bu. Bizdeki milliyetçi ideolojiyi de, cinsiyetçi ideolojiyi de eleştiren. İstanbullu dört kuşak kadınlardan oluşan bir ailenin hikayesini anlatıyorum. Kolektif ve bireysel düzlemde hafıza ile hafızasızlık eksenini tartışan bir roman Baba ve Piç.

Yine İngilizce yazdınız, Türk okurlar çevirisini okuyacaklar. Araf da öyle olmuştu. Çok da eleştiri almıştınız.

İngilizce yazdığım için beni sözde Türk diye adlandıranlar oldu. Bir Türk yazar İngilizce yazamaz denmesi, bana çok komik geliyor. Niye yazamasın? Böyle bir ya o, ya bu , ya onlardansın ya bizden ikilemine hapsediliyorsun. İngilizce yazmayı vatana, Türkçe ye ihanet gibi algılıyorlar. Oysa ben çoğul olmanın mümkün olduğuna inanıyorum. Bence çok dilli, melez kültürlü olmak mümkün. Çok inançlı olmak dahi mümkün. Benim bütün edebiyatım, edebiyat dışı yazdıklarım bunun iddiası üzerine kurulu. Öyle hikayeler var ki İngilizce, öyle hikayeler var ki Türkçe yazmayı tercih ederim. Birini ötekinin yerine koymuyorum.

İngilizce bir edebiyatçı olarak size ne kazandırdı?

Bana bir yazar olarak yepyeni bir ifade alanı ve kendimi yeniden keşfetme imkanı verdi. Öztürkçeleştirme akımını savunan reformistlerin anlamadığı bu bence. Dili sadece bizim biçimlendirdiğimizi zannediyorlar. Kelimeleri budadığın zaman düşünce sistematiğinden hayal gücünden de yitiriyorsun. Biz dili şekillendirdiğimiz kadar dil de bizi şekillendiriyor. Dilin muazzam bir iktidarı var o anlamda. Benim için diller bitmeyen bir serüven ve tutku. Hiç fark etmiyor hangi dille yazdığım. Hepsinin özüne harfe olan aşkım var çünkü.

Fadime Özkan, Yeni Şafak, 3 Ocak 2006