İnsanlık tarihi boyunca her ülkede ‘kültürel elit’ toplumsal değişimlerde önemli rol oynamış, dogmaları sorgulamanın önünü açmıştır. Türkiye’de ise, ne hikmettir ki, entelijansiyanın kimi fertleri halktan daha tutucu, daha tahammülsüzdür. Öyle yazarlarımız vardır ki, mesela, okuma yazma bilmeyenimizden daha cahildir. Öyle sanatçılarımız vardır ki keza, sanatı mevcut düzenin hizmetinde kullanırlar maalesef. Tüm dünyada tabuları yıkmanın öncüsü olan ve asla hudut tanımayan sanat, onların elinde statükoyu korumanın aracına dönüşüverir. Türkiye’de entelijansiyanın bir özelliği daha vardır: Kendi kendini yiyip bitirmesi. Müzisyen müzisyeni, yazar yazarı karalar. Kültürel elitimiz birbirine olan tepkiselliği, saldırganlığı, acımasızlığı ile ünlüdür.

Farklı bir yaklaşım mı geliştirmeye çalıştı birisi, halk anlamaya çalışır, entelijansiya ise an-la-ma-ma-ya. Halk bakar, entelijansiya ise görmezden gelir. Halk beğenisini dile getirir, entelijansiya ise kendine saklar. Hal böyle olunca, kendi payıma, şimdiye değin envai çeşit ithamla karşılaşmaya alıştım. Kişisel suçlamalar yapanlara genellikle kişisel bir yazıyla cevap vermemeye gayret ettim, bilhassa adap üslup bilmeyenlere. Ama sinemacı Halit Refiğ’in bana yönelik ileri geri son karalamaları bana bile “pes!” dedirtti. Refiğ, beni “sıkı bir anti-Kemalist” olarak adlandırıp, ardından da “sözde T.C. vatandaşı” ilan etmiş. İddialarına cevap verecek değilim, lüzum yok. Ama şu “sözde” kelimesinin kullanılma biçimindeki değişime hayret etmemek mümkün değil. Senelerdir “sözde Ermeni soykırımı” denirdi, (bir ara sevgili Latif Demirci muhteşem bir karikatürle “sözde Agop’un Yeri”ni çizdi), şimdi bir de bunlara ek olarak “sözde Türkler” çıktı demek. Eğer Atatürk’ün kurduğu bu güzide Cumhuriyet’in herhangi bir tarafını eleştirmeye kalkarsan, anında basıyorlar damgayı: “Vay bu ne cüret! Seni gidi vatan haini, sözde Türk seni!” Duyan da zannedecek ki biz Türkler kendi içimizde türlere ayrılırız: Sözde Türkler (azınlık), gözde Türkler (çoğunluk) ve özbeöz Türkler (hegemonyanın bekçileri).

Halit Refiğ’in seçtiği kelimeleri zikretmemin sebebi bana dair suçlamalarını ciddiye almamdan ziyade temsil ettiği milliyetçi tahammülsüzlüğün oluşturduğu prototiptir. Saldırgan bir milliyetçiliktir bu. Türkiye’de kim ne zaman eleştirel bir fikir ortaya atsa, döne dolaşa hep aynı suçlamaları yapıştırırlar üzerine:

Kemalizm’e ihanet etmek

Sevr Antlaşması’nı hortlatmaya çalışmak

Dış güçlerin maşası olmak

“Türban serbest bırakılmalı” mı diyorsun, vay 1. madde! “Azınlık hakları” mı diyorsun, vay 2. madde! “Türkiye AB’ye girmeli, gerekli reformları gerçekleştirmeli” mi diyorsun, vay 3. madde! Döne dolaşa hep aynı suçlamalar. Senebesene hep benzer laflar. Amerika’da Bush rejiminin Irak politikasının en ateşli savunucuları ile Türkiye’de Halit Refiğ gibi milliyetçilerin dünya görüşü arasında bir ortak nokta var: Her iki söylem de “vatanını seven topyekün sever, zinhar devletini, sistemini eleştirmeye kalkmaz” diye kestirip atıyor, “içinde yaşadıkları sistemi eleştirenler haindir ve memleketlerinin düşmanıdır!” Korku politikası ile statüko korunuyor.

Neyse ki böyle değil işler. Neyse ki, ne vatan birilerinin tekelindedir, ne de eleştirel düşünen kalemler vatan hainidir. Ben öyle Türkler tanıdım ki gurbette, aklı, yüreği, benliğiyle memlekette, fersah fersah uzaktayken bile. Ben öyle insanlar tanıdım ki gurbette, aşmış ulusal sınırları, pasaport kapılarının çok ötesine geçmiş zihniyeti. Sevdiği için eleştiren, eleştirdiği için değiştirmeye çalışan, değiştirmeye kalktığı için cezalandırılan insanlar…

04.12.2005