PEN Uluslararası Yazarlar Konferansı’nın davetlisi olarak Londra’dayım bir süredir. Nicedir dünyanın hemen her yerinde olduğu gibi burada da en can alıcı tema “kimlik, demokrasi ve kültürel çatışmalar”.

Edebiyatçılar bu tartışmanın kıyısında ya da köşesinde değil tam içinde, göbeğinde. Dünyanın çeşitli yerlerinden çağrılan yazarlar “bireysellik/ milliyetçilik ve cinsiyetçilik politikaları/ erkeklik-kadınlık kodları/ kimlikler çatışması/İslam ve Batı demokrasisi/ entelektüelin konumu ne olmalı?..” gibi alt başlıklara ayrılan panellerde konuşmacı olarak yer alıp, dinleyicilerin sorularını yanıtlıyorlar. Yanıtlarken aslında kendi önyargılarını da yansıtıyorlar elbette, bilerek ya da bilmeyerek.

Kürsüde sıramı aldığımda seyircilerin kendi içindeki “zahiri” farklılık dikkatimi çekiyor hemen. Londra alabildiğine kozmopolit bir şehir. Bilhassa kültürel ve entelektüel etkinliklerde daha da göze çarpıyor bu kozmopolitlik, zira orta sınıf beyaz İngilizlerin çoğunluğu kırılıyor böyle ortamlarda, bir de bakıyorsunuz ki seyirciler her milletten her kültürden her dinden. Pakistanlılar, Bangladeşliler, Mısırlılar, Yunanlılar, Polonyalılar ve Türkler... Tüm salon tıka basa dolu ve karmaşık. Zahirde hepimiz ne kadar da farklıyız birbirimizden.

Ama sorular başlayınca bir kez daha anlıyorum ki o kabuğun, o görüntünün, o imajın berisinde nasıl da benzeşiyoruz, bilhassa önyargılarımızda nasıl da aynıyız. Bir Pakistanlı dinleyicinin Batı edebiyatına yönelik “ruhaniyetten yoksun” saptaması nasıl yüzeysel ve ham ise, bir İngiliz dinleyicinin yaptığı “ama Doğu’dan özgün bir roman geleneği çıkması beklenemez” saptaması da o kadar yüzeysel ve ham. Birbirini tanımayanların, karşılıklı birbirleri hakkında kulaktan dolma bilgilerle konuşmaları ne kadar kolay aslında. Yoğun bir tartışmadan sonra, arada, anne İngiliz baba Kıbrıs Türkü bir üniversite öğrencisi yaklaşıyor yanıma, “Tüm dünyada edebiyat okurlarının çoğu kadın.” diyor. “Türkiye’de de bu böyle olduğuna göre bilhassa kadınları aydınlatmak, hemcinslerinizi özgürleştirmek gibi bir misyonunuz yok mu? Yazarken, sizi okuyacak olan Müslüman kadın okurlara sizin gibi bağımsız olabilmeleri için yollar öneriyor musunuz?”

“Müslüman kadın okurlar” lafını öyle bir telaffuz ediyor ki karşımdaki, sanki orada bir yerde Kaf Dağı’nın ardında bekleşen, son derece yekpare ve geri kalmış bir ilkel kabileden söz ediyor. Sanki Batılı okur farklı Doğulu okur farklı, sanki “Batılı kadın okurlar” diye bir kategori var da “Müslüman kadın okurlar” diye bir kategori de onun karşısında... Bırakın yazarın kendine insanları eğitmek gibi ukalaca bir misyon biçmesini kabullenmeyi, böyle yapay bir gruplandırmayı kabullenmek mümkün mü?

Kimilerinin pek inandığı medeniyetler çatışması tezi beraberinde bir “Batı edebiyatı bir tarafa Doğu edebiyatı bir tarafa” ikilemi mi taşıyor? Eğer böyle bir dayatmayla karşı karşıya isek, Türkiye gibi her iki medeniyetten de beslenen bir ülkenin yazarları nereye konumlanacak? “Batılı yazarlar” mıyız, “Ortadoğulu yazarlar” mı, yoksa “Doğulu yazar” tanımını mı tercih ediyoruz?.. Nedir edebiyat haritasındaki adresimiz? Direnecek miyiz kategorilere, yoksa tam tersine, seve seve bu kategorilerden birinin içine yerleşip orada kendimize bir isim ve kariyer mi inşa edeceğiz?

Edebiyatçının işi hudut bulandırmaktır. Mevcut hudutlar içinde kendine post edinip tribünlere oynamak değil.

16.05.2006