“Her insanın muhakkak kökleri olmalı”, diye yazmıştı bir zamanlar bir okurum, “sizin kökleriniz buradaysa siz niçin bu kadar yolculuk yapmaktasınız, yok eğer kökleriniz tüm dünyadaysa romanlarınızda burayı, Türk kültürünü nasıl bu kadar derin işleyebiliyorsunuz?”

Cevabım var bu soruya: ‘Tuba ağacı.’

Mesnevi’de anlatıldığı üzre bir gün bir bilge, kendi türleriyle uçmayı reddeden iki ayrı cins kuşa rastlar yol kenarında. Hayli merak eder bu iki farklı yaratığın nasıl olup da kendi aileleriyle, ait oldukları yerlerde yaşamak istemediklerini, nasıl olup da bir “yabancı”yı kendi kardeşlerine yeğlediklerini. Biri karga, biri leylek... o kadar farklıdır ki kuşlar, ihtimal veremez birbirlerini sevdiklerine, türdeşleriyle değil de birbirleriyle uçmayı yeğlediklerine. Öyle ya karga dediğin kargalarla uçmalıdır, leylek dediğinse leyleklerle. Yaklaşır ve merakla inceler kuşları. Ta ki her ikisinin de topal olduğunu keşfedinceye kadar. O zaman anlar ki birlikte kaçar, birlikte uçar, beraber yaşamaları beklenenlerin yanında tutunamayanlar. O zaman anlar ki, sahip oldukları değil, sahip olmadıklarıdır kimilerini birbirlerine yakın kılan.

Topal kuşlar birbirini bulur bulmasına da, nereye kaçabilirler, ne kadar uzağa? Diyar diyar mekik dokumak yerine, bizatihi içinde yaşadıkları şehirlerde cirit atmayı tercih edenler de oldu geçmişte. Şehre kızgın ama bir o kadar aşık, ne ona ne onsuzluğa katlanabilen ama son tahlilde inatla şehirde kalmayı, şehirli olmayı seçenler. 19. ve 20. yüzyıl modernitelerinin en önemli figürleri olarak dikildiler karşımıza. Nam-ı diğer kent-gezginleri. Yabancıları dışlamayan, kendine zerre kadar benzemeyen insanlarla bir arada yaşamaktan gocunmayan ve içten içe, gittikleri her yerde aslında en çok kendilerini yabancılayan topal kuşlar, flaneur’ler. Modernleşmenin başka başka şehirlerde nasıl ayrı ayrı kulvarlardan yürüdüğünü gözler önüne seren Marshal Berman, Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor başlıklı kitabında, Marx’ı, Baudelaire’i ya da Faust’u bir de bu gözle değerlendirmeyi önerdi. Eğer Berman Paris yerine, İstanbul’u da ele alabilmiş olsaydı mesela, edebiyat-modernite-kentgezgini üçlemesine Sait Faik’in de ismini eklerdi mutlaka. İnsanları arşınladığı için sokakları tanıyabilen, sokakları dışlamadığı için şehri bilebilen Sait Faik’i. Keza Hüseyin Rahmi Gürpınar’ı, keza Necip Fazıl’ı.

Ne varsa şehirde var. Şehirde ne varsa, karşıtıyla var. Büyük ve kaotik şehirlerin dışında, sakin, düzenli, yeşil ve bakımlı sahalarda yaşamak iyi hoş da, ruhsuz ve boğucu alabildiğine. Amerika’ya geldiğimden beri böylesine steril kampüslerde hocalık yapıyorum. Belki her telden her demden insan var da burada, bir tek topal kuşlar yok nedense etrafta. Onlar şehirlerde, şehirlerin arbedesinde. Uzaklaşsalar da bir anlığına, kendilerini habire kışkışlayan şehir hayatına dönüyorlar ısrarla; dönüp de başka başka topal kuşlara rastlayabilmek umuduyla...

Belki de önemli olan gidilecek yer ya da güzergâh değil, gitme fikrinin kendisi. Daimi göçebelik. Bir öte diyar fikri bakidir içimde, çağırır uzaktan usuldan. Kim bilir belki Evliya Çelebi’den feyz alıp, bir gece rüyasında ‘Şefaat ya Resulallah’ diyeceğine ‘Seyahat ya Resulallah’ demiş kimileri. Belki de cennetteki Tuba ağacı misali. Kökleri var, var olmasına da toprağa bağlı değil; havada, yukarıda. Kökleri göçebe.

Ben ağaçlardan en çok Tuba ağacına yakın hissettim hep kendimi.

* Med-Cezir’den

01.04.2007