Bugün kendi fikirlerimden bir şey katmadan, edebiyat ve akademi dünyasını yakından ilgilendiren bir kitabın yarattığı uluslararası tartışmalardan bahsetmek istiyorum.

Niyetim bir çerçeve çizmek ve yorumu sizlere bırakmak. Sözkonusu kitap Azar Nafisi’nin kaleme aldığı Reading Lolita in Tehran -Tahran’da Lolita’yı Okumak.

Bu kitap yaklaşık iki sene boyunca her Perşembe sabahı buluşarak rejim tarafından sakıncalı addedilen kimi temel Batı klasiklerini okumaya karar veren, kendi aralarında tartışan 7 kadının serüvenini anlatır. Kitap bir roman değil, bir hayal ürünü değil, bir “hatırat” kategorisindedir. Kitabın başında, Batı dilleri profesörü olan Nafisi’nin üniversiteden istifa edişine tanıklık ederiz. Nafisi İran üniversitelerindeki zihniyet ile uyuşamaz. Artık İranda profesörlük yapamayışının arka planını anlatırken, “Hemingway’in satırlarında geçen bir şarap övgüsünü bile sansürlemek zorunda kaldığı”nı anlatır. “Bazen öğrencilerim geç kaldığı için devrim muhafızları tarafından çevrilip azarlanıyordu... Bir başka öğrencinin çantasından allık çıkmışsa, ceza görmesin diye elimden geleni yapıyordum. Kızların erkek öğrencilerle konuşması yasaktı. Kadınlar otobüse ancak belirlenmiş kapıdan girebiliyor ve sadece siyaha boyanmış “kadınlara mahsus” koltuklarda oturabiliyorlardı. Kızlarda evlenme yaşı 18’den, 9’a düşürüldü. Dayanamadım. Ayrıldım.” Böyle baskıcı bir ortamda edebiyat da sanat da “yasaklı” addedilince Nafisi ve kız öğrencileri okumaya, tartışmaya kendi aralarında, okulda değil evde devam ederler, gayet düzenli ve disiplinli bir şekilde. Bu yedi kadının okuma listelerinde Jane Austen’den tutun Nabokov’un ünlü -ve kitaba adını veren- Lolitasına kadar değişik klasikler mevcuttur. Özetle bu serüveni anlatır kitap.

Tahran’da Lolita’yı Okumak piyasaya çıktıktan sonra büyük bir sempati ve merakla karşılandı Amerikalı okurlar tarafından. Öyle ki tam iki sene boyunca New York Times çok satanlar listesinde aşağı inmedi. Buraya kadarı aşağı yukarı Türkiye’de de biliniyor. Fakat bizde pek fazla bilinmeyen nokta bu kitabın kimi akademisyenler ve entellektüeller tarafından nasıl yerden yere vurulduğu.

İlginçtir kitabı en çok eleştirenlerin başında gene İran diasporası, bilhassa Amerikada yaşayan İranlı akademisyenler geliyor. Bunların başında da Columbia Üniversitesinde profesör olan ve İran konusundaki uzmanlığıyla tanınan Hamid Dabashi yer alıyor. Dabashi, Azar Nafisi’nin kitabını “tam da Bush yönetiminin duymak istediği şey” olarak nitelendirdi ve Amerika’nın İran konusundaki dar kafalı, basmakalıp dış politikasına malzeme oluşturmakla eleştirdi. Dabashi’ye göre zaten Amerikalılar, İran dendi mi, cahil ve bağnaz bir halk yığını anlıyorlar. Zaten İslam dendi mi “köktendincilik” anlıyorlar. Zaten Amerikada bir takım neokonlar ABD’nin İran’a girmesini istiyor. Oysa İran’da yüzyıllar içinde evrile evrile gelen bir Fars kültürü ve edebiyatı var ki, Nafisi bunlardan bahsetmiyor. Sanki edebiyatın ve sanatın kaynağı ve yaratıcısı Batı medeniyetiymiş ve bir İranlı kendini eğitmek için salt bu Batı kaynaklı okuma listesini okumalıymış gibi bir his çıkıyor Nafisinin hatıratından.

Tahran’da Lolita’yı Okumak adlı kitap aslında “İran’ı nasıl okumak gerektiği” sorusunu bize sorduruyor. İran, İslam devriminden bu yana kendisini Batının Öteki’si olarak kurguladı ve öyle de algılandı. O kadar çok bilinmeyenli bir denklem ki Batı okurlarının aynasında, oraya dair yazılan her şey politize oluyor eninde sonunda. Bu haliyle ortalama Batılı okurlar tarafından klişeler, önyargılar ve genellemelerle değerlendirilen bir yer halini almıştı zaten. Ancak şimdi entelijensiyaya da sıçradı İran’ı nasıl okumak gerektiği tartışması. Ve Tahran’da Loitayı Okumak adlı hatırat işte bu tartışmanın tam ortasında kaldı...

08.07.2007