Bu hafta Sudan dan gelen bir haber, dünya basınının gündemini uzun süre meşgul etmekle kalmadı, aynı zamanda "Medeniyetler Çatışması" tezine inananları da hayli memnun etti.

Müslümanlarla Batı dünyasının zaten uyum içinde olamayacaklarına inanan kutuplaşmacı zihniyet, söz konusu haberi kendi haklılığının ispatı gibi algıladı. Sudan da bir okulda ders veren iki çocuk annesi bir İngiliz öğretmenin öğrencilerinden birinin oyuncak ayısına "Muhammed" ismini vermeye kalkmasıyla başladı her şey. İddiaya göre 6-7 yaşındaki öğrencilerden oluşan sınıfta öğretmen, öğrencilerinden çok sevdikleri ve bir anlamda sınıfın maskotu olan oyuncak ayıya bir isim takmalarını istemiş, onlar da Abdullah, Hasan gibi çeşitli isimler arasında oylama yapmışlardı. Kazanan isim Muhammed olmuş, öğretmen de bu ismin konulmasına izin vermişti. Hemen ardından büyük çapta protestolar geldi. Yer yerinden oynadı. Veliler öğretmenin derhal okuldan atılmasını ve sınır dışı edilmesini istediler. Kimileri de 40 kırbaç cezası alması için bastırdı. Bu arada öğretmen Gibbons, bu tavrının tamamen cehaletten, kültürel körlükten ve düşüncesizlikten kaynaklandığını açıkladı. Okul yönetimi bunu "masum bir hata" olarak niteledi. Bir yandan da okulun yakılmasından endişe ettikleri için öğretmenin işine son verdiler. İngiliz hükümeti devreye girdi. Düş kırıklığını dile getirdi. Tam bir uluslararası krize dönüştü hadise. Sonunda öğretmen Gibbons apar topar sınır dışı edildi. Olay bu şekilde kapandı kapanmasına da şimdilerde Batı da gerek basında gerek internette habire "Batılı olmayan ülkelere gittiğinizde asla yapmamanız gereken şeyler" listeleri yayınlanıyor. Bu tür listelerle kültürel farklılıklara ve toplumsal hassasiyetlere dikkat çekilmesi son derece olumlu ve gerekli olabilir aslında. Ancak ne yazık ki zaman zaman listelerdeki tonlama, "dünyanın medeni yerlerinden gayri medeni yerlerine giderken sakın şunları yapmayın" dercesine hiyerarşik bir ifade barındırıyor. İşte bu listelerden bir-iki örnek: 1. Eğer Peru ya giderseniz siz siz olun üzerinde Mao resmi barındıran bir çanta ya da eşya taşımayın. Keza üzerinde Çince yazılar taşıyan eşyalar getirmemeye de gayret edin. (Ünlü oyuncu Cameron Diaz, Mao nun resmini taşıyan bir çantayla Peru ya yolculuk yapınca, hükümet erkânı tarafından az kalsın sınır dışı edilecekti. Diaz, kendini savunurken Çince bilmediğini, dolayısıyla çantasında ne yazdığını bilmediğini söyledi. Hemen tercüme ettiler. "Halka hizmet et" yazılıydı çantada. Mao ya ait olan bu slogan aynı zamanda hükümet karşıtı hareketlerce de kullanılıyordu. Malum, Peru uzun senelerden beri Maoist gerillalarla hükümetin çatıştığı bir ülke. Cameron Diaz apar topar Çin den aldığı çantasını ortadan kaldırdı, Peru dan kovulmaktan kurtuldu). 2. Hindistan da ve bir Hintli ile evlenen bir başka Batılı oyuncu Liz Hurley için kendi düğün töreninde kırdığı potlardan dolayı dava açıldı. Gelin kendi düğününde içki içmek, damadı uluorta öpmeye kalkmak, Hint âdetlerine saygısızlık ve bu kültüre layık olmamakla suçlanıyor. Örnekler bir kenara, uzadıkça uzuyor listeler. Neler yok ki içinde? Uzakdoğu daki tapınakları gezerken neler yapmamanız gerektiğinden bir Japon işadamıyla konuşurken göstermeniz gereken jestlere kadar. Çin e giderseniz yemek çubuklarınızı tabağın üstüne koymayın gibi maddelerden el işaretlerinin değişen anlamlarına kadar. Tabii Müslüman ülkeleri gezerken söylenmemesi gereken sözler ayrı kategoriler halinde toplanmış, uzun uzun. Herhalde bu listeleri takip eden Batılı bir turist, dünyanın Batı dışında kalan yerlerini alabildiğine korkulu ve tehlikeli diyarlar olarak algılayacaktır. Genellemeleri, ötelemeleri, ötekileştirmeyi artırıyor bu listeler. Kültürleri birbirine yakınlaştırmıyor. Tam tersine aradaki hayalî mesafeleri ve zihinlerdeki önyargıları artırıyor. Bunlara bakarken düşünmeden edemiyorum. Keşke başka toplumların hassasiyetleri ve kültürel değerleri itinayla anlatarak, anlamaya çalışarak, dinleyerek ve en önemlisi empati kurarak açıklansa ve algılansa; "yap-yapma" emir kipleriyle yahut böylesine basit kılavuzlarla değil.

04 Aralık 2007