Bizde biyografi tarzı kitaplar ve incelemeler yeterince gelişmediğinden, geçmişte ve günümüzde pek çok sanatçının hayatı ve hangi koşullar altında yapıtlarını ürettiği sorusu genellikle bir muamma olarak kalır.

Aralamadığımız, kim bilir belki de aralamak istemediğimiz bir esrar perdesidir şairlerin, yazarların, sanatçıların gerçek hayatları ve kişilikleri. Zira okuyup da sevdiğimiz bir kitabın yaratıcısının kıymetli olduğuna, en az o oranda büyük ve derin olduğuna inanmak daha kolay gelir. Uzaktan atfettiğimiz sıfatlar ve imajlarla yetinmek daha rahat. Aksi takdirde sevdiğimiz kitaplarla o kitapları yazanlar arasındaki seviye farkını görmek kafamızı kurcalayabilir. Ya da tam tersi sevmediğimiz bir yapıtın ardındaki ismin ne denli canayakın, sevilesi olduğunu görmek de bir o kadar bizi şaşırtabilir.

Ancak Batı da, bilhassa Amerika da bizdekinin tam tersine biyografi geleneği alabildiğine palazlanmış durumda. Ve bu yakınlarda sadece şairler ya da yazarlar değil, onların eşleri de biyografi kitabı hazırlayanların ilgi odağı olmuşa benziyor. Bu sayededir ki edebiyat ortamlarında ilginç bir tartışma yaşanmakta. Şairlerin ve yazarların, edebi kabiliyetleri ne denli büyük ve yaratıcılıkları sınırtanımaz olursa olsun, mesele özel hayatlarına gelince, pek de iyi bir eş ya da baba olmadıkları savını doğrulayan kitaplar çıkıyor art arda.

Delmore Schwartz ın bir sözü var: Tüm şair eşleri berbat hayatlar yaşamıştır, diyor, mutluluk onlara haram dercesine. Bazen mutsuzluklarını, sıkışmışlıklarını anlatmak için benzer bir metafordan hareket ediyor edebiyat ve basın çevresindeki kalemler; Bir şair eşi kadar mutsuzum, lafını kullanıyorlar mesela.

Şüphesiz ki bu çok büyük ve haksız bir genelleme. Zira bu kalıba uymayan düzinelerce örnek bulmak mümkün. Mutlu şair eşleri de var. İyi bir eş ve baba olan şairler de. Ama öte yandan genelleme hatalı olsa da içinde bir doğruluk payı da var gibi. Gerek Türkiye de gerekse Batı da 1950 lerin, 60 ların, 70 lerin şiir çevrelerini yakından bilen pek çok sanatçı, bu sözün altına imza atacağını söylüyor. Biyografilerini okuduğumuz şair -ve yazar- eşleri bir yandan her biri birbirinden yaratıcı olmakla beraber, son derece şişkin egolara sahip konuklarına hizmet ediyor, servis yapıyor, küllükleri boşaltıyor; bir yandan da kendi eşlerinin senebesene ardında ve yanında durdukları halde kıymetlerinin yeterince bilinmemesinden şikâyet etmemeye çalışıyor.

Üstelik gerek sağ gerekse sol eğilimli entelektüel çevrelerde kadınlar adeta iki gruba ayrılmış. Bir tarafta eş tipi kadınlar kategorisi var. Yani şairlerin, yazarların, sanatçıların kız arkadaşları, nişanlıları ve karıları bu grupta. Bunlar sevilen, hürmet edilen ama çoğu zaman kocaları üzerinden tanımlanan, velhasıl beyin değil daha ziyade beden olarak tanımlanan kadınlar. Bir de entelektüel kadınlar var. Kendileri de yazan çizen üreten, beden değil beyin olarak tanımlanan. Erkek ağırlıklı düşünsel-sanatsal ortamlarda birey olarak var olmayı başaran, ancak çoğu zaman anne ya da eş olmayan, olamayan, korkulan ve konumları karşılığında özel hayatlarından bedeller ödeyen kadınlar bunlar.

Birinci gruptaki eşlerle ikinci gruptaki entelektüel kadınlar arasında bir mesafe, belli belirsiz bir öteleme ve dışlama da mevcut ki o da başlı başına bir yazı konusu. Kategoriler ve zanlar ki sorgulaması, dönüştürmesi en zor olan... Sanat camiası da bol bol nasibini alıyor bunlardan.

15 Temmuz 2008