Ne zaman bir Batılı ile konuşsak İstanbul un güzellikleriyle iftihar ederiz. Bu şehrin bir Avrupa kültür merkezi olması gerektiğini haklı olarak vurgular, başka hiçbir yere benzemediğini söyleriz.

Yurtdışında "İstanbul" kelimesi tebessüm getirir yüzümüze, yurtiçindeyken ise ha bire şikâyet ederiz kalabalığından, trafiğinden, insanlarından. Peki ama kaçımız oturup İstanbul la ilgili bir araştırma yapar, bir sokağının, bir binasının, tarihte bir anının izini süreriz? Konuştuğumuz İstanbul u sahi ne kadar biliyoruz? Kaçımız İstanbul a dair kitaplar okur? Kaçımız İstanbul a dair kitaplar yazar? Sevgiyle, aşkla...

Frankfurt Kitap Fuarı nda, Türkiye ile ilgili onca kitap arasında, elimden düşüremediğim bir kitap var. Selim İleri nin, Doğan Kitap tan çıkan İstanbul Tramvayları Dan Dan! Kitapta yakın tarihimize ilişkin son derece insanî ve samimi paylaşımlar, beni çok etkileyen tasvirler var. Ve bir de insan portreleri. Türk sinemasının unutulmaz yıldızı, "kötü kadın" rollerinin oyuncusu Neriman Köksal hakkında mesela. "Kendine özgü, handiyse kelimelerin açılıp kapandığı bir konuşması, şaşkınlıkları, sevinçleri vardı. Sanki yeryüzünde yaşamıyordu. Bazen alayların, sarakaya alınışların hedefi oluyordu. Fakat bunlara üzülmüyor, üzüldüğünü belki belli etmiyor, gizliyor, herkesi dostu, arkadaşı görmeyi tercih ediyordu. Bir akşam asansörle aşağıya inerken, Yaa, işte böyle demişti, İnsan yalnızsa nelere tahammül etmez ki... "

Uzun uzun baktım bu satırlara. Selim İleri öyle güçlü, keskin bir gözlemcilikle ama bir o kadar derin bir şefkat ve sevgiyle anlatmış ki İstanbul dan gelip geçen ve bu şehre izini, gözyaşını, kahkahasını bırakan insanları, onlarca roman malzemesi bulmak mümkün bu kitapta. Okuyanı yüreğinden yakalayan, okuyup geçtikten sonra bile hatırda kalan, memleketimden insan manzaraları. Zordur eleştiri ile şefkati böylesine dengeleyebilmek. Nadirdir bir yazarın baştan sona tutarlılıkla bunu yapabilmesi. Selim İleri nin anlattığı Neriman Köksal ı, Müzeyyen Senar ı, Peyami Safa yı, Bilge Karasu yu okuyunca bu sıra dışı insanların hikâyelerini anlatan romanlar yazmak geldi içimden. Her biri için ayrı bir roman...

İnsanlar kadar mekanları da sevgiyle, hasretle anlatan bir kitap bu. Bugün televizyonlarda Aşk-ı Memnu, Yaprak Dökümü gibi diziler son derece başarılı ve popüler. Peki ama mesela bir Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu ya da Kırık Hayatlar da anlatılan İstanbul nasıl bir yer? Edebiyatseverler, bilhassa edebiyat tarihine meraklı olanlar apayrı bir lezzet bulacaklar bu kitapta. Ahmet Cemil in, Ahmet Hamdi Tanpınar ın, Halid Ziya nın, Nahit Sırrı Örik in, Samiha Ayverdi nin İstanbul unu tanıyor ve dolaşıyoruz karış karış. Anılardaki ve kitaplardaki Halide Edip Adıvar ile tanışıyoruz.

Kitapta en keyifle okuduğum bölümlerden birisi Selim İleri nin Türkan Şoray ı ilk kez canlı olarak karşısında gördüğü an. Sene 1960 lar, yer Taksim Meydanı, Meyhane Güzeli nin çekimleri yapılıyor. O ana kadar Türkan Şoray, genç Selim İleri için bir hayalden ibaret: "Fakat şaşırtıcı olan gerçekle hayalin birbiriyle bunca örtüşmesiydi. Çiçek tarhlarının arasında duruyordu... O orada tek başına, kalabalığı görmüyormuşçasına... Kimseye bakmıyordu. Bana bakmıyordu. Yalnızca, gözlerinde siyah bir ateş. Bir an göz göze geldiğimizi sandım. Sanıydı; ama bu sanıya yıllarca inandım."

Bir insan, bir an, bir aşk bu kadar mı güzel anlatılır?

19 Ekim 2008