BBC de uzun senelerdir devam eden bir program vardır, rastlayanlar bilir. İngiltere nin çeşitli şehirlerinde yaşayan insanlar evlerinde bulunan atadan kalma eşyaları müzayedeye getirir ve uzmanlara gösterir; böylece eşyaların hem değerlerini hem tarihlerini öğrenme fırsatı bulurlar.

Aniden, tarihin ışığında bambaşka bir değer kazanır evde "sıradan" gibi görünen eşyalar. 19. yüzyılda yapılmış bir koltuk, Birinci Dünya Savaşı ndan kalma bir tütün tabakası, sömürgecilik dönemini yaşamış porselen bir çay takımı... Bu programı ne zaman izlesem, bir şeye hayret ederim: İnsanların aile hikâyelerine gösterdikleri merak ve özene!

Bizde eksiktir bu. Ha bire yarını düşünüp geleceğe odaklanmaktan, kendi aile hikâyelerimizi bile doğru dürüst bilmeyiz. Kulaktan dolma bilgilerle yetiniriz. "Büyük dedem filanca efendi Babıali denmiş, şuralarda görev yapmış" ya da "bizim sülale filan yerden gelmiş" veya "anneannem saraydan çıkmış"... gibi cümleler kuranlarımız olur ama onların da bilgileri burdan öteye geçmez. Bir kuşaktan ötekine erozyona uğrayarak akar kültür. BBC aynı programı Türkiye de yapmak isteseydi zorlanırdı muhtemelen. Çünkü biz evdeki "eski" eşyaları kaldırıp atar, eskiciye verir, yenileriz.

Ama işte gene de her ailede bu bilgisizliği aşmaya çalışan bir maceraperest çıkar. Meraklı bir teyze, çalışkan bir dayı, titiz bir kuzen... Biri çıkar büyük dedesinin hayatını merak eder ya da aile soyağacını oturup araştırır. Vardır böyle geçmişin peşine düşenler. Az sayıda da olsa... Peki ya bir çılgın torun dedesinin hayatını kitap yapmaya kalksa? "Hiç görmediğim dedemle bir işbirliği, bir gönül birliği" dediği bu kitap fotoğraflar, şiirler, resimler ve bestelerden oluşan cıvıl cıvıl bir çalışma olsa! İşte bugün böyle bir kitaptan bahsetmek istiyorum. İsmi "Dedem Mehmet Rıfat". Uğurcan Ataoğlu tarafından hazırlanmış. Sevgiyle, özenle yapılmış bu kitap kaliteli ama bir o kadar mütevazı bir mikrotarihçilik çalışması.

Kitabın içinde 1885-1937 seneleri arasında Ordu da yaşamış Mehmet Rıfat Bey in hayatını ve şiirlerini, resimlerini bulacaksınız. Belki kimileriniz hiç duymadığım birinin hayatını neden merak edeyim diyeceksiniz. Ama kitabın gücü burada yatıyor. "Meşhur ve muktedir" tarihsel şahsiyetlerin hayatlarını (o da yüzeysel olarak) okumaya alışkınız. Ama tarihi bizim için hissedilebilir, anlaşılabilir kılan esas şey, bizzat bizim gibi insanların neler yaşadıklarını anlamaktır.

1944 tarihli Ordu Halkevi Dergisi nde çıkan bir yazı Mehmet Rıfat ın kişiliğine dair ipuçlarıyla dolu. "O birçok ünlülerle yarışacak çapta bir hattattı. Eski yazının rik a, sülüs, divani bölümlerinde hayranlığımızı çekecek kadar üstattı. İyi bir kakmacı idi... Fırçasına da hakimdi... Hayatının son yıllarına doğru tambura heves etmiş, bunda da muvaffak olmuştu. Ara sıra çalar, dinlerdik. Bizi kendisine çeken biraz da bu saz idi." Okudukça hem üretken bir sanatçı hem bir tasavvuf erbabıyla karşı karşıya olduğunuzu anlıyorsunuz. "Ermek isterse adem irem-i mağfirete, kimseyi kırmayarak gitmelidir ahirete" diyecek kadar derviş gönüllü biriymiş Mehmet Rıfat. Onun hayatına eğilirken Cumhuriyetin erken dönemine dair detaylar bulacak, Doğu ile Batı yı, gelenek ile geleceği harmanlayan bir insanı tanıyacaksınız. Alametifarika Yayınları ndan çıkan bu son derece keyifli kitabın arkasında bir de sürpriz bekliyor okuru. Dede Mehmet Rıfat ın bir bestesi değerli müzisyen Erkan Oğur tarafından bestelenmiş. "Onun nefes i bu kitabın içine hayat üflemiş". Okurken düşünmeden edemiyorum: Her insan bir hikâyedir... Anlatıcısını bekleyen...

01 Şubat 2009